STRUKTURA POGINULIH LICA U SAOBRAĆAJNIM NEZGODAMA
Agencija za bezbednost saobraćaja je sprovela detaljnu analizu podataka o strukturi poginulih lica, prema starosti i polu, u saobraćajnim nezgodama koje su se dogodile u Republici Srbiji u periodu od 2010. do 2014. godine. Na osnovu analize izdvojene su najvažnije činjenice o strukturi poginulih lica u saobraćajnim nezgodama, koje je potrebno uzeti u obzir prilikom planiranja, sprovođenja i evaluacije primenjenih mera za unapređenje bezbednosti učesnika u saobraćaju
Podaci o broju stanovnika, za svaku od posmatranih kategorija učesnika u saobraćaju, su preuzeti iz baze podataka o stanovništvu Republike Srbije, dostupne na sajtu Republičkog zavoda za statistiku Republike Srbije. Rizik stradanja u saobraćajnim nezgodama – javni rizik (u daljem tekstu ‘JR’) je izražen kao odnos broja poginulih pripadnika određene kategorije učesnika i veličine populacije te kategorije učesnika (posmatrano u milionima stanovnika). Prikazani rezultati rizika stradanja po kategorijama učesnika predstavljaju prosečne vrednosti javnog rizika lica, posmatrano po godinama, u periodu od 2010. do 2014. godine.
U Republici Srbiji je, u periodu od 2010. do 2014. godine, poginulo 3265 lica u saobraćajnim nezgodama, 2.547 muškaraca i 713 žena. Svaki četvrti poginuli učesnik u saobraćaju je lice starije od 65 godina, ali najveći rizik smrtnog stradanja u saobraćajnim nezgodama je za starosnu grupu mladih, uzrasta 20-24 godine. Muškarci čine 78% poginulih u saobraćajnim nezgodama u Srbiji. Najviše poginulih muškaraca pripada populaciji starijih lica. Rizik stradanja u saobraćaju za mlade muškarce je četiri puta veći nego za mlade žene.
MLADI I STARIJA LICA: SINONIM ZA ‘NEBEZBEDNOST’ NA PUTEVIMA?
Različite starosne grupe imaju različita znanja, iskustva, stavove, sposobnosti i dr. Iz tog razloga su i različiti rizici učešća u saobraćajnim nezgodama. U ovom izveštaju su starosne grupe definisane u skladu sa dostupnim podacima i podelom stanovništva na starosne grupe od strane Republičkog zavoda za statistiku Republike Srbije. U izveštaju se ‘decom’ smatra populacija stanovništva starosti od 0 do 14 godina, ‘mladima’ populacija stanovništva starosti od 15 do 24 godine, ‘odraslima’ populacija od 25 do 64 godine i ‘starijim licima’ populacija stanovništva od 65 i više godina.
Kada se posmatra učešće starosnih kategorija u ukupnom broju stanovnika i ukupnom broju poginulih lica u saobraćajnim nezgodama, može se zaključiti da starija lica čine oko 18% ukupnog stanovništva u Srbiji, ali i 25% od ukupnog broja poginulih lica u saobraćaju, odnosno svaki četvrti poginuli učesnik u saobraćaju je starije lice. Mladi čine oko 12% ukupnog broja stanovništva, ali 15% svih poginulih u saobraćaju čine mladi. Sa druge strane deca čine oko 14% stanovništva i oko 2% od ukupnog broja poginulih u saobraćaju, što drugim rečima znači da je svako pedeseto lice stradalo u saobraćajnim nezgodama dete.
Bezbednost u saobraćaju za svaku od starosnih kategorija je izražena u smislu prosečne smrtnosti, tj. prosečnog javnog rizika za posmatrani petogodišnji period. Rizik smrtnog stradanja u saobraćajnim nezgodama je najveći za starosnu grupu mladih, uzrasta 20-24 godine. U proseku, rizik smrtnog stradanja mladih u saobraćajnim nezgodama je za više od 50% veći od prosečnog rizika stradanja posmatrano za celokupno stanovništvo. Visok rizik smrtnog stradanja u saobraćajnim nezgodama ima i starosna grupa 65+.
Rizik smrtnog stradanja starijih lica je za više od 50% veći od prosečnog rizika stradanja za celu populaciju stanovništva. Kada se posmatra rizik stradanja dece u saobraćaju u odnosu na ostatak populacije, može se zaključiti da deca, starosti do 14 godina, imaju šest puta manji rizik stradanja u saobraćajnim nezgodama u odnosu na ostatak populacije. Deca u saobraćajnim nezgodama su najviše smrtno stradala u svojstvu pešaka (40%) i putnika u vozilu (39%). Mere i akcije je, iz tog razloga, potrebno usmeriti ka bezbednosti dece pešaka i dece putnika u vozilu. Mladi u saobraćajnim nezgodama uglavnom ginu u svojstvu putnika i vozača u putničkom automobilu (63%). Podaci o svojstvu u kojem najviše stradaju mladi u saobraćaju se mogu dovesti u vezu sa dužinom vozačkog staža (pripremljenost za učešće u saobraćaju, iskustvo, znanja), stavovima, psihofizičkim stanjem, sposobnostima i sl.
Lica starija od 65 godina najviše smrtno stradaju u svojstvu pešaka (49%), a zatim u svojstvu biciklista (14%). S obzirom na psihomotorne sposobnosti starijih lica, i da su u svojstvu pešaka i biciklista najslabije zaštićeni, jer u slučaju saobraćajnih nezgoda ostvaruju direktne kontakte sa vozilima koja imaju velike brzine i energiju, posebnu pažnju je potrebno usmeriti upravo na bezbednost starijih lica kao pešaka i biciklista.
Velika zastupljenost poginulih vozača i putnika na motociklu i mopedu je prisutna kod učesnika starosti od 15 do 34 godine (oko 20% od ukupnog broja poginulih je starosti od 15 do 34 godine). Najviše smrtno stradalih putnika i vozača traktora je prisutna kod starosnih kategorija lica starijih od 65 godina i lica starosti od 45 do 54 godine. Od ukupnog broja poginulih lica na traktorima, trećina, odnosno 34% čine lica starija od 65 godina. Kada se posmatraju biciklisti, najviše smrtno stradalih biciklista je u starosnoj kategoriji lica starijih od 55 godina.
BEZBEDNOST SAOBRAĆAJA NA PUTEVIMA: ‘MUŠKI’ PROBLEM?
Bezbednost u saobraćaju za žene i muškarce je izražena u smislu prosečne smrtnosti (prosečni javni rizik) za posmatrani petogodišnji period, odnosno broja žena poginulih u saobraćajnim nezgodama podeljen sa veličinom ženske populacije u milionima i isto tako za muškarce.
U Srbiju u proseku 145 lica svake godine pogine u saobraćajnim nezgodama na milion muške populacije, u poređenju sa 39 žena na milion ženske populacije. Muškarci, dakle, imaju tri puta veći rizik smrtnog stradanja u saobraćaju od žena. Prilikom donošenja zaključaka o ugroženosti muškog i ženskog pola u saobraćaju nisu uzeti u obzir podaci o izloženosti u saobraćaju za ove kategorije učesnika.
Ipak, podaci iz pojedinih evropskih zemalja (ETSC, 2013) pokazuju da velike razlike u riziku smrtnog stradanja muške i ženske populacije postoje i kada se uzme u obzir činjenica da muškarci učestvuju više u saobraćaju (posebno kao vozači) od žena. Osim što učestvuju u većem broju saobraćajnih nezgoda, muškarci prvu saobraćajnu nezgodu dožive ranije u svojoj vozačkoj karijeri, češće su od žena uzročnici saobraćajnih nezgoda i više su skloni rizičnim ponašanjima u vožnji, posebno što se tiče prekoračenja brzine.
Kada se posmatraju podaci o riziku stradanja u saobraćaju po starosnim kategorijama za muškarce i za žene, može se zaključiti da krive rizika stradanja za muškarce i žene, po starosnim kategorijama, imaju približno isto kretanje. Najveći rizik stradanja i za muškarce i za žene imaju mladi i stariji učesnici u saobraćaju, a najmanji deca. Muškarci čine 81% svih mladih poginulih u saobraćajnim nezgodama u Srbiji. Rizik stradanja u saobraćaju je četiri puta veći za mlade muškarce nego za mlade žene. Kod starijih lica rizik stradanja muškaraca u saobraćaju je nešto povoljniji, ali i dalje oko tri puta veći u odnosu na žene. Kod starosne kategorije koju čine deca, najmanja je razlika između rizika stradanja prema polu, tako da za uzrast dece od 10 do 14 godina skoro da ne postoje razlike u riziku stradanja u saobraćaju za dečake i devojčice.
Prema istraživanjima sprovedenim u Irskoj (ETSC, 2013), sedam od deset žena putnika poginulih u životnoj dobi između 17. i 24. godine, poginulo je u automobilu kojim je upravljao muškarac iste starosne grupe. U zemljama u Evropi je u ranijem periodu pokrenuto niz kampanja koje su imale za cilj da mlade žene ukažu na problem nebezbednog učestvovanja mladih muškaraca u saobraćaju.
Poznata je kampanja koja je sprovedena u Irskoj, pod nazivom ‘On vozi, ona gine’. Žene u proseku učine manje saobraćajnih prekršaja i učestvuju u manjem broju saobraćajnih nezgoda od muškaraca. Muškarci su više izloženi riziku od sudara pri velikoj brzini, dok su žene češće zastupljene u sudarima koji proizilaze iz loše procene situacije u saobraćaju.
Muškarci su u saobraćajnim nezgodama najviše poginuli u svojstvu vozača putničkog automobila (31%), a žene u svojstvu pešaka (43%) i putnika u putničkom automobilu (36%). Dečaci najčešće stradaju u saobraćaju u svojstvu pešaka, a zatim u svojstvu putnika u vozilu (Dijagram br. 5). Ono što je veoma značajno uočiti je da dečaci, uzrasta 10-14 godina, u velikoj zastupljenosti stradaju u svojstvu bicikliste.
Mladi muškarci najviše stradaju u svojstvu vozača putničkog vozila, a stariji muškarci u svojstvu pešaka. Žene svih starosnih grupa, osim starosne grupe 65+, najčešće smrtno stradaju u svojstvu putnika u vozilu, a za starosnu grupu 65+ u svojstvu pešaka. Žene starije od 65 godina su u svojstvu vozača putničkog automobila stradale u manje od 1%, u odnosu na ostala svojstva učesnika u saobraćaju.
Kada se posmatraju vozači putničkih automobila, 94% poginulih vozača je muškog pola. Velika zastupljenost muškaraca u ukupnom broju poginulih vozača putničkog automobila (u preko 90% slučajeva) je prisutna kod svih starosnih kategorija učesnika u saobraćaju (deca su isključena iz ove analize). U svojstvu pešaka, muškarci takođe više stradaju u saobraćaju od žena i čine 63% od ukupno poginulih pešaka. Najmanja razlika u zastupljenosti muške i ženske populacije u nastradali pešacima je kod starosne grupe starije od 65 godina, gde su muškarci zastupljeni u 54% slučajeva.
U svojstvu putnika u putničkom automobilu muškarci su zastupljeni u 57% u ukupnom broju poginulih lica. Žene su u svojstvu putnika u putničkom vozilu više zastupljene od muškaraca kod populacije starije od 45 godina (56%), a posebno za starosnu grupu lica starijih od 65 godina, gde su poginule žene putnici zastupljene u 63% slučajeva.
ZAKLjUČAK
Statistički podaci ukazuju na velike razlike u ugroženosti u saobraćaju za različite starosne grupe, kao i za muškarce u odnosu na žene. Mladi i starija lica su starosna kategorija učesnika u saobraćaju kojoj je potrebno posvetiti posebnu pažnju i preduzeti mere i aktivnosti u cilju promovisanja njihovog bezbednog učestvovanja u saobraćaju. Sa druge strane, stradanje muškaraca u saobraćaju je mnogo izraženiji problem od stradanja žena, posebno kao vozača.
Osim apsolutnih podataka o većoj ugroženosti muškaraca u saobraćaju, prema mnogim istraživanjima žene imaju više pozitivnih stavova prema saobraćajnim propisima i bezbednosti saobraćaja od muškaraca, što je posebno važno kada se posmatraju tri glavna faktora rizika na putevima (prebrza vožnja, konzumiranje alkohola i drugih opojnih sredstava i (ne) upotreba sistema zaštite – posebno sigurnosnih pojaseva).
Prikazani rezultati, zajedno sa podacima o različitim stavovima prema saobraćajnim propisima i rizicima u saobraćaju, ukazuju da je prilikom definisanja narednih koraka, u cilju unapređenja bezbednosti saobraćaja, potrebno zauzeti različite pristupe za svaku od kategorija učesnika u saobraćaju.
